Wie zijn die honderdduizenden mensen die onder meer op 31 mei en op 16 juni op en rond Taksim op straat kwamen? Wie zijn die 2 à 3 miljoen mensen die in de voorbije twee maanden in verschillende steden van Turkije zijn betrokken geraakt in protesten tegen het regime? En wat willen ze? We onderscheiden zes bestanddelen (en afwezigen) van de beweging: mensen die voor de eerste keer betogen, de politieke linkerzijde, de georganiseerde arbeidersklasse, georganiseerde feministen en holebi's, de kemalisten en de koerdische nationale beweging. De politiek-democratische eisen van de beweging bespraken we reeds in het tweede deel door een duiding bij de slogans.  

De nieuwe betogers

Volgens sociologisch onderzoek neemt 79% van de betogers voor de eerste keer deel aan een protest. Door de sociale netwerken Facebook en Twitter wordt er opgeroepen tot betogingen en wordt politieke informatie verspreid. De betogers zijn jongeren van gemiddeld 28 jaar: studenten, jonge witteboordwerkers, jonge werklozen,... 

De politieke linkerzijde

Links is in Turkije klein en erg verdeeld. Er bestaan meerdere tientallen groepen waarvan geen enkele politiek of electoraal iets voorstelt. Zelfs de wellicht grootste onder hen, de Turkse KP (TKP), scoorde bij de laatste verkiezingen amper 0,15 (!) percent. Hoewel de kiesdrempel van 10% een mogelijke electorale groei van links niet vergemakkelijkt, is dit een bijzonder lage score.  

De spontane protesten creëerden ruimte voor het verspreiden van linkse ideeën bij vele duizenden jongeren. De bezetting van het Gezi park was in de eerste plaats een ruimte waar vele mensen in contact kwamen met de politieke linkerzijde en deelnamen aan discussies. Daarna volgden de volksassemblees waar interessante politieke standpunten naar voren kwamen. 

De vakbonden

Na de ontruiming van het Gezi park werd op maandag 17 juni door een reeks vakbonden opgeroepen tot een algemene staking tegen de repressie: KESK, DISK et en de vakorganisaties van de dokters, ingenieurs en tandartsen. In de praktijk kwamen om 16 uur enkele honderden syndicalisten op straat. Hoe kunnen we dit begrijpen? KESK en DISK zijn zeer gepolitiseerde en strijdvaardige maar kleine organisaties met respectievelijk 250.000 en 350.000 leden. De grootste vakbond is Türk-Is met 1.750.000 leden. Deze laatste riep niet op tot een staking. Bovendien waren er op bijvoorbeeld de facebookpagina van DISK leden die reageerden en vonden dat ze niets te zoeken hadden op Taksim. 

Zoals we hebben gezien bij het bespreken van de slogans, zijn de eisen van de beweging louter politiek-democratische en zijn er geen sociaal-economische eisen. De arbeidersbeweging voert daarentegen vooral strijd rond sociaal-economische eisen op de werkvloer. Het is een moeilijke en harde strijd door de zware repressie: ontslagen van syndicalisten, milities van de werkgever, de repressie van de staat,... Vele werknemers willen in de eerste plaats een verbetering van hun sociale situatie en hebben vaak nog de illusie dat de economische situatie met de AKP verbetert en dat ze een deel van de koek zullen krijgen. Voor een frontale strijd tegen het regime is nu nog weinig steun te vinden. Dit kan uiteraard veranderen met de evolutie van de economische situatie. Nu al zijn er talrijke aanvallen van de patroons en de overheid op de rechten van werknemers, maar wanneer de economische zeepbel barst zal ongetwijfeld duidelijk worden dat het neoliberale model geen sociale vooruitgang biedt. De politiek-democratische strijd en de politisering van de jongeren vandaag toont de weg voor een uitbreiding en radicalisering van het revolutionair proces naar een politieke en economische democratie. 

Feministische en LGBT-organisaties

Als meest geviseerden door het conservatieve beleid van de regering zijn feministen en holebis erg actief in de democratische beweging. Ze zijn georganiseerd, waren zichtbaar aanwezig in het Gezi park, nemen het woord in de volksvergaderingen,... De oproep aan de bredere beweging om deel te nemen aan de Gay pride op 30 juni was een enorm succes. 

De kemalistische burgerij

Net als de linkse partijen, waren de kemalistische partijen erg actief in de bezetting van Gezi park en in de betogingen. Ze werden rechtstreeks gesteund door de kemalistische burgerij die zeer aanwezig is in het stadsdeel rondom Taksim. De deuren van de hotels Divan en Hilton werden open gesteld voor betogers. De aanvallen van de politie op het Divan hotel met onder meer het inzetten van het waterkanon met chemische zuren in het gebouw, verhoogde de populariteit van die burgerij bij delen van de betogers. Dat vertaalde zich onder meer in oproepen om de supermarkten van het regime te boycotten en te shoppen bij de winkels van de miljardairs-familie Koç die het gezicht is van de kemalistische burgerij. 

Voor de kemalistische burgerij is het echter geen uitgemaakte zaak om de protesten te steunen. Enerzijds wil ze Erdogan – die bovendien in de laatste jaren een deel van de kemalistische burgerij heeft opzij gezet en vervangen door een nieuwe burgerij - graag vervangen door een eigen pion. Anderzijds wil ze als burgerij goede banden met het regime onderhouden en ziet ze dat de val van de AKP nog niet voor morgen is. Ook kan ze niet langer rekenen op het leger zoals voordien. Hoewel het leger een kemalistisch karakter blijft behouden, is de AKP er in geslaagd om de hoge officieren die een gevaar vormden uit de weg te ruimen en het leger in de pas te krijgen. Meer hierover in het artikel van Ludo De Brabander in Uitpers “Waarom het Turkse leger afzijdig bleef tijdens de protestacties”. De hoop van wie dacht dat het leger de protesten zou kunnen aangrijpen om een staatsgreep te plegen, ebde weg nadat op de nacht na de ontruiming van het Gezi park de waterkanonnen van de gendarme (één van de vier eenheden van het leger) tegen de betogers werden ingezet door het regime.

Hoewel spontane politieke mobilisaties vooral een terrein van politisering in linkse richting zijn, mag de kracht van het nationalisme in Turkije niet onderschat worden. Ten eerste is Mustafa Kemal een belangrijk symbool aan wie men niet kan raken. Ten tweede slaagt links er niet in zich niet onderscheiden van de kemalisten doordat ze er niet in slaagt sociaal-economische eisen naar voren te brengen. En eisen zoals de consumptie van alcohol kunnen gemakkelijker hun weg vinden naar seculier-nationalistische gevoelens. Want “de Turkse bevolking mag drinken omdat de stichter van de republiek dronk”. 

De Koerdische beweging voor zelfbeschikking

De Koerdische beweging voor zelfbeschikking is internationaal gekend door haar gewapende vleugel PKK. De beweging strijd sinds decennia en sinds 1982 gewapenderhand voor culturele, economische en een vorm van politieke zelfbeschikking voor de Koerdisch-sprekende bevolking. De gewapende strijd tussen de Turkse staat die de Koerden wil assimileren en uitbuiten en de PKK kostte de voorbije decennia het leven aan 45.000 mensen. Duizenden koerdische militanten zijn gevangen of politiek vluchteling in Europa. Leider Abdullah Öcalan zit reeds sinds 1999 in isolatie gevangen op een zwaar bewaakt eiland. 

Enerzijds definieert de beweging zich niet alleen als nationalistisch voor zelfbeschikking, maar ook als socialistisch. In dat opzicht zou ze de democratische protesten moeten toejuichen, deelnemen en uitbreiden tot de steden in het Oosten van Turkije.

Anderzijds onderhoudt ze sinds december 2012 vredesonderhandelingen met het AKP-regime met een grote inzet. Na een lange en loodzware strijd is er eindelijk een perspectief op vrede en een vorm van zelfbeschikking. Ook zou een einde kunnen komen aan de opsluiting en de foltering van de duizenden politieke gevangenen. Een tweede element is het wantrouwen van de oppositie. De Koerdische nationale beweging vreest dat de kemalistische invloeden de bovenhand zouden halen binnen de protestbeweging wat zou uitmonden in een nationalistisch Turks beleid tegen de Koerden. 

De leiding van de BDP maakt de keuze om haar lot te verbinden aan dat van het AKP-regime in plaats van te ageren als onderdeel van de beweging tegen het regime. Tijdens de protesten stelde de woordvoerder van de BDP de vreedzame betogers gelijk aan het regime door beiden op te roepen om een einde te maken aan de confrontatie.

Aan de bezetting van het Gezi park en aan de straatprotesten namen echter vele Koerden met veel overtuiging deel. Ze verzetten zich net als de andere betogers tegen een dictatoriaal regime en dromen van een democratisch en socialistisch Turkije met een zelfbeschikkingsrecht voor de Koerden. Het is voor hen ook zuur dat net wanneer heel de wereld kijkt naar de magnifieke opstand van de Turkse jeugd tegen het regime, de groep die in het recente verleden het meest getroffen werd door dit regime en zich als vrijwel enige massaal verzette, aan de kant blijft staan.

Turkije in verzet (4/4): “Het is maar het begin, de strijd gaat voort!”

In dit vierde en laatste deel kijkt Neal Michiels naar de perspectieven voor de beweging.

De impact van de beweging

De impact van de beweging op de Turkse samenleving en politiek is niet te onderschatten: honderdduizenden zo niet enkele miljoenen tonen dat verzet mogelijk is, voor velen was het de eerste politieke ervaring en eerste optreden in de straat terwijl het voor reeds overtuigde militanten een enorme boost was om te zien dat de rest van de samenleving niet passief blijft, gedurende verschillende weken was politiek het belangrijkste gespreksonderwerp van vele mensen, de gewelddadige en dodelijke repressie tegen vreedzame betogers delegitimeert het regime in de ogen van steeds meer mensen, de beweging haalt veel energie en ervaring uit deze mobilisatie voor de toekomst,...

Toch heerst er ook pessimisme. Is de politieke inhoud van de beweging niet te zwak en gemakkelijk te recupereren door bijvoorbeeld autoritaire kemalistische krachten gestuurd door een deel van de burgerij? Wat is er bereikt en hoe kan er een vervolg komen als de spontane protesten stilvallen? Wat als Erdogan volgend jaar de verkiezingen wint en zo zijn “gelijk” haalt? 

Sommige betogers maken de vergelijking met de Spaanse 15-M om te stellen dat het gebrek aan organisatie en politiek leiderschap zal leiden tot een stilval en dat de verkiezingen enkel de positie van Erdogan zullen bevestigen. Maar hier vergist men zich over wat er in de Spaanse staat gebeurde. De verkiezingsoverwinning van de Partido Popular was vooral de afstraffing van het beleid van de PSOE. En het pleinenverzet van de Spaanse jongeren heeft wel degelijk een impuls gegeven aan meer sociaal verzet zoals politieke stakingen van de arbeidersbeweging en de groei van de politieke linkerzijde met Izquierda Unida dat vandaag 19% scoort in peilingen.  

Erdogan lijkt wel degelijk een deel van zijn electorale steun te verliezen. De 50% van 2011 zijn in peilingen gedaald tot 35%. Door het gebrek aan een geloofwaardige en verkiesbare politieke linkerzijde en door de afwezigheid van de breuklijn arbeid-kapitaal door middel van sociaal-economische eisen (zie derde artikel), zouden de stemmen vooral gaan naar de kemalistische CHP. 

“Het is maar het begin, het verzet gaat voort!”

Deze populaire slogan gaat uit van een bescheiden en vooral realistische analyse dat enkele grote betogingen niet zullen volstaan om Erdogan de laan uit te sturen, laat staan om een diepgaandere omwenteling van het politiek en economisch systeem te bewerkstelligen. 

Over de wenselijke voortgang van het verzet bestaan vele visies onder betogers. We gaven al een idee van de voorstellen in het deel over de volksvergadering. Vanuit een socialistisch perspectief zijn onder meer de volgende elementen belangrijk: van spontane protesten overgaan naar een georganiseerd verzet met permanente comités in de wijken en organisatie op de werkvloer, het betrekken van de reeds georganiseerde arbeidersklasse van onder meer de vakbond Türk-IS, het opzetten van een politieke studentenbeweging, het radicaliseren van de politiek-democratische eisen naar antikapitalistische sociaal-economische eisen, naar een revolutionaire staking,... 

Het heeft meer dan drie decennia geduurd om te herstellen van de coup van 1980, maar het lijkt erop dat de jongste protesten de voorsmaak van meer zijn. Een volgende aanleiding zal niet lang op zich laten wachten om opnieuw op straat te trekken tegen de regering die voortaan zal moeten opletten voor de populaire reactie bij elke nieuwe conservatieve, autoritaire en neoliberale stap. En wat zal er gebeuren wanneer de neoliberale zeepbel barst? 

Internationale solidariteit

Ik trok naar Turkije om voornamelijk twee redenen: internationale solidariteit en het opdoen van een revolutionaire ervaring. 

Internationale solidariteit is belangrijk. Hoewel het AKP-regime de voorbije jaren een autoritair beleid voerde met onder meer de opsluiting en foltering van duizenden militanten en journalisten, werd het door Europese regeringen voorgesteld als evoluerend naar een democratie. Door de mobilisaties van een deel van de Turkse diaspora en linkse en democratische militanten in Europese landen werd het voor de Europese bevolking duidelijk dat Erdogan een dictator is. Die druk van onderuit op de Europese regeringen zorgt ervoor dat de Sultan plots internationaal in zekere mate geïsoleerd werd en belangrijke hervormingen zal moeten doorvoeren om zijn reputatie bij zijn handelspartners te herstellen. 

De internationale solidariteit kende een hoogtepunt door de aanwezigheid van delegaties van verschillende Europese landen. Een Duits parlementslid kwam op de voorgrond nadat ze na de ontruiming van het Gezi park met traangas en water met chemicaliën werd aangevallen in een veldhospitaal in het Divan hotel. Zelfs ontmoette ik de voorzitter van de grootste Franse studentenvakbond UNEF. Ook de Belgische kameraden van de studentenvakbond FEF en de jongerenbeweging van de PVDA Comac zendden een delegatie ter plaatse. 

Ten tweede beleefde ik een onvergetelijke revolutionaire ervaring. Net zoals voor de Turkse kameraden was het erg motiverend om te zien dat grotere delen van de jeugd in opstand kunnen komen na een lange periode van eenzaam verzet. Bovendien zijn er zoveel parallellen te trekken met België. Zo motiveren de gebeurtenissen in Turkije me rechtstreeks om me verder te engageren in het verzet tegen de GAS-boetes die de jongeren wil laten opdraaien voor de economische crisis en tegelijkertijd de controle op diezelfde jongeren vergroot en de repressie tegen militanten doet toenemen. Het dagelijks opbouwend werk in een revolutionaire organisatie zoals de Belgische afdeling van de Vierde Internationale en de JAC is belangrijk om klaar te zijn om te interveniëren in pre-revolutionaire en revolutionaire gebeurtenissen. 

Het opdoen van een dergelijke ervaring in het buitenland kan in dat opzicht enkel aangemoedigd worden. Op verschillende manieren (financieel en materieel, contacten ter plaatse, politieke en juridische reactie in geval van arrestatie of andere problemen,...) kan een internationalistische revolutionaire organisatie hierbij helpen.  

© foto's :  Murat Bay