Turkije in verzet (1/4): Van actie voor het behoud van een park naar massaal volksprotest tegen een conservatief, autoritair en neoliberaal regime: “Teyyip yistifa!” PDF Print Email
Geschreven door Neal Michiels op dinsdag, 16 juli 2013
Neal, een militant van onze jongerengroep JAC (Jeunes Anticapitalistes), trok tussen 14 en 21 juni naar Istanbul om een zicht te krijgen op wat er aan het gebeuren was op en rond het Taksimplein. Hij werd er ontvangen door de kameraden van Yeni Yol (Turkse afdeling van de Vierde Internationale) en zag hoe honderdduizenden jongeren op straat kwamen tegen het AKP-regime. Hij beschrijft zijn reis en de politieke situatie in Turkije in vier delen. In dit eerste deel duidt hij het karakter van het regime en legt hij uit hoe het tot de eerste grote volksopstand kwam sinds de militaire staatsgreep van 1980.

 

De rechtstreekse aanleiding van de protesten

 

De rechtstreekse aanleiding van de protesten tegen het regime ligt bij het verzet tegen de afbraak van het Gezi park en de repressie ertegen. Een kleine groep ecologisten bezette het park maar wanneer eind mei de politie de actie wilde breken, mobiliseerde dit plots massa's jongeren met een piek van een miljoen mensen op 31 mei. Mensen konden zich op verschillende manieren identificeren met het park: een laatste groene long in het centrum, de historische symbolische betekenis van Taksim voor de arbeidersbeweging, de geplande gentrificatie van de wijken rond Taksim, de bouw van een shopping center waarvan er in Turkije velen worden gebouwd maar waar aankopen vaak op krediet gebeuren,... Maar vooral: de autoritaire manier waarmee het regime een dergelijk bouwproject wil doorvoeren wat een illustratie is van het autoritaire beleid in veel meer domeinen.

 

Vooral sinds 2011 heeft de regering haar conservatief, autoritair en neoliberaal beleid in een hogere versnelling gebracht. De AKP kwam aan de macht in 2002 na de economische crisis van 2001 en wist haar steun uit te breiden tijdens de eerste twee legislaturen. Vol zelfvertrouwen na de verkiezingen van 2011, toen een score van 50% werd behaald, dacht Erdogan verder te kunnen gaan in de conservatieve en neoliberale hervormingen: beperkingen op de consumptie van alcohol, terugdraaien van de abortuswetgeving en verplicht doktersvoorschrift voor de morning-afterpil, aanvallen op de rechten van werknemers,...

 

In mei 2013 stuitten de hervormingen op een onverwacht en massaal verzet. De eerste “trigger” kwam op 1 mei, wat ieder jaar een echte strijddag is in Turkije. De gouverneur van Istanbul verbood de bijeenkomst op het Taksimplein omdat er werken bezig waren. Dit was niet naar de zin van de arbeidersbeweging en de linkse militanten voor wie het plein een belangrijke symbolische betekenis heeft. Op 1 mei 1977 schoten sluipschutters er op vakbondsmilitanten met 42 doden tot gevolg. Bovendien vierden de supporters van voetbalteam Galatasaray er enkele dagen later de titeloverwinning van hun ploeg. 

 

Op 4 mei was er opnieuw een incident. In Istanbul zijn er wel dagelijks kleine betogingen om verschillende soorten eisen. Veel van die mobilisaties vinden plaats door de Istiklalstraat (te vergelijken met de Brusselse Nieuwstraat, alleen heel wat groter) tot Taksim. Samen met de beslissing over het betogingsverbod op Taksim, werd er beslist dat er ook een jaar lang niet mag betoogd worden in de Istiklalstraat en voor het nieuwe justititiepaleis (het grootste van het Europese continent, waar duizenden politieke gevangenen berecht worden). In de eerste week van mei sneed de politie betogers die toch kwamen opdagen in Istiklal de weg af met het waterkanon. Op 4 mei was er een betoging van de jongerenbeweging van de Turkse KP (TKP). De communistische jongeren pikten het verbod niet en besloten zich een weg te banen naar Taksim door de politiemensen te overrompelen. Dit leverde spectaculaire beelden op die mensen het gevoel gaven dat verzet tegen het regime mogelijk was.

 

Ook in mei verstrengde het regime de alcoholwetgeving: de verkoop na 10 uur 's avonds werd verboden. Het was niet het eerste incident rond de consumptie van alcohol. In 2011 stuurde het bestuur van Istanbul de politie af op de terrasjes van café's en restaurants na een verbod hierop. 

 

De gewelddadige repressie van de vreedzame bezetting van Gezi park kan in dit opzicht gezien worden als al een vierde incident in mei. En ook de kap van het park maakt deel uit van een groter project dat sinds enkele jaren ondernomen wordt door het regime: de gentrificatie van een heel stadsdeel.

 

Een conservatief, neoliberaal en autoritair regime

 

Al deze evenementen illustreren het karakter van het regime zoals geanalyseerd door de kameraden van Yeni Yol: conservatief, neoliberaal en autoritair. We bespreken de drie aspecten waarover geen consensus bestaat binnen de oppositie. Zo beschrijven de kemalistische CHP en de stalinistische TKP het regime als islamistisch en fascistisch. 

 

Conservatief of islamistisch? De conservatieve maatregelen zijn onder meer: de controle over de lichamen en de economische activiteit van vrouwen door onder meer het propaganderen van een patriarchaal rollenpatroon (in 2008 roept Erdogan de vrouwen op om minstens drie kinderen te baren voor de economische ontwikkeling van de natie) en het inperken van het recht op abortus, stigmatisering van de LGBT (bvb.: men kan aan de militaire dienstplicht ontsnappen door met foto bewijzen aan te tonen dat men homoseksueel is), het inperken van de vrijheid om alcohol te consumeren,... 

 

Het gaat dus om reële en harde discriminatorische en liberticide maatregelen, maar het etiket islamitisch is problematisch en de omschrijving als conservatief ook correcter. Ten eerste is dit beleid eerder vergelijkbaar met dat van een Europese conservatieve partij zoals de Spaanse Partido Popular of zelfs met het maatschappijproject van de N-VA dan met bijvoorbeeld de Iraanse theocratie. Ten tweede is de etikettering een instrument om de bevolking te verdelen rond de breuklijn moslim-seculier om te tegenstelling arbeid-kapitaal te verdoezelen. Ten derde kan het een ingreep van het leger legitimeren om een seculiere en autoritaire staat te herstellen tegen het “islamisme”. 

 

Neoliberaal? Het “economische wonder” van de AKP is gestoeld op delocaliseringen van Europese industrie op basis van erbarmelijke werkomstandigheden en een speculatieve groei gebaseerd op private en publieke schulden: zowat alle autoproducenten zijn gevestigd in dit land waar het minimumloon 270 euro bedraagt, toch is de werkloosheidsgraad 15% en 20% bij de jongeren, de helft van de economische activiteit is in het zwart (en dus noch belastingen noch sociale zekerheid), de private consumptie wordt gestimuleerd door kredietkaarten, publiek geld wordt gebruikt voor grote infrastructuurprojecten zoals de bouw van een luxewijk in het stadscentrum of de bouw van een derde luchthaven,...  

 

Autoritair of fascistisch? Sinds de 50%-score van 2011 denkt Erdogan alles te kunnen doorvoeren. Oppositie wordt bestempeld als “marginaal” en met harde repressie (politiegeweld, gevanganistraffen) de kop in gedrukt. Deze repressie is niet nieuw en in continuïteit met de kemalistische regimes van voordien. Onder de AKP belandden duizenden koerdische en linkse militanten, journalisten,... in de gevangenis. De repressie tegen de democratische beweging van de voorbije weken was een nieuwe autoritaire machtsvertoning van Erdogan. Maar fascisme? Eén van de populairste slogans van de democratische beweging is inderdaad “schouder aan schouder tegen het fascisme”. Theoretisch gezien houdt de omschrijving van het regime als fascistisch geen steek. Zo wordt er geen massabeweging gemobiliseerd door de AKP. Toch wordt de slogan ook meegeroepen door onder meer de kameraden van Yeni Yol, vaak net na het afvuren van traangasgranaten en charges van de politie. Want het is vooral een mobiliserende slogan die de woede van de bevolking tegen een erg autoritair regime tot uiting brengt...  

 

Het eerste grote volksprotest sinds 1980

 

In de jaren 1960 en 1970 bloeide een sterke arbeidersbeweging in Turkije. Om te beletten dat de georganiseerde werknemers de macht zouden nemen, ondernam het leger in 1980 voor de derde keer een gewelddadige staatsgreep. De uitkomst van de repressie van de arbeidersbeweging: 650.000 arrestaties, 171 tot de dood gemarteld, 210.000 politieke vervolgingen, 98.404 veroordeeld voor hun politieke mening waarvan 50 geëxecuteerd na de doodstraf, 30.000 vluchtelingen, 15.509 ontslagen van de universiteit, 3854 leerkrachten ontslagen, de ontbinding van alle partijen en 23.661 verenigingen,... 

 

De voorbije drie decennia – die ook in de rest van de wereld de overwinning van het neoliberalisme en de crisis en geslagenheid van het sociaal verzet betekende – zijn de sociale bewegingen nooit hersteld van deze klap. De linkerzijde is klein, zowel syndicaal als politiek en massaprotesten bleven uit behalve rond de Koerdische kwestie.

 

Ik herinner me de lessen van “Antropologie van het neoliberalisme” waarin werd gesteld dat de culturele hegemonie van het kapitalisme zo groot is dat de “neoliberale mens” niet meer in staat is tot politisering en verzet door collectieve actie. Dit is ook het gevoel dat Turkse militanten de voorbije decennia hadden: er zijn dagelijks wel kleine protesten van de radicale linkerzijde, maar de grote meerderheid van de bevolking blijft apathisch. Dit leidde tot frustraties bij linkse militanten wat ertoe leidde dat sommige groepen zoals DHKP-C overgingen tot sectair geweld en de linkerzijde zo nog meer isoleerden.  

 

En dan plots de grote uitspatting van mei-juni 2013. We bespraken reeds de oorzaken en een reeks rechtstreekse aanleidingen, maar toch is dit protest erg onverwacht en ongezien. Op 31 mei verzamelden 1 miljoen mensen op en rond Taksim. In totaal zouden 2 à 3 miljoen jongeren actief zijn geweest in de protesten. De massa's kwamen niet op straat door oproepen tot organisaties, maar door spontane oproepen en informatie op de sociale netwerken Facebook en Twitter. 

 

 

 

 

Turkije in verzet (2/4): Het verloop van de protesten in de periode 14-21 juni 

 

In dit tweede deel geeft Neal Michiels weer wat hij zag vanaf zijn aankomst in het Gezi park op vrijdagavond 14 juni, een dag voor de ontruiming door de politie...

 

 

De bezetting van het Gezi park

 

Ik kwam aan op vrijdag 14 juni en sliep de eerste nacht in een tent in de bezetting van het Gezi park. De bezetting was indrukwekkend. Heel het park stond vol met standjes van meerdere tientallen politieke en sociale organisaties: radicaal-linkse politieke partijen, feministische en LGBT-organisaties, kemalistische groepen, de militante vakbond DISK, militanten van de koerdische beweging voor zelfbeschikking,... Tussen de tenten door liepen duizenden geïnteresseerden als op een markt rond. Op een centraal podium kon iedereen het woord nemen en daarnaast waren er verschillende volksassemblees met politieke debatten. Er waren ook tientallen volkskeukentjes met gratis voedsel.  

 

Van de ontruiming van het park naar het verzet op de barricades

 

Op mijn tweede dag werd er in de vooravond alarm geslagen. De politie deelde mee dat de bezetting illegaal was en dat ze zou overgaan tot de ontruiming. De aanwezigen gingen op zoek naar een gasmasker (of monddoekje en zwembril) en een helm. 20 minuten later was het zover: met waterkanonnen en verstikkende gassen verdreef de politie in enkele minuten de enkele duizenden aanwezigen in het park. De betogers werden verdreven naar de zijstraten en zetten daar barricades op. Menselijke kettingen kwamen snel tot stand om materiaal aan te voeren. In de volgende uren stroomden honderdduizenden mensen vanuit de woonwijken toe richting Taksimplein. De straatgevechten gingen de hele nacht door. Aan de ene kant stond de politie die traangas, water aangelengd met chemische zuren en rubberkogels afvuurde op de betogers. Aan de andere kant was er de woede van de betogers die geweldloos maar vastberaden barricades optrokken rondom het Taksimplein. Betogers die vanuit het aziatische deel van de stad de Bosporus wilden oversteken richting Taksim, werden op de brug tegengehouden door de politie. Aan Besiktas blokkeerde de politie de toegang richting Taksim en het paleis van de Eerste Minister. Nog een andere groep betogers bezette de autosnelweg.    

 

De politiek-democratische eisen van de beweging

 

De slogans van die nacht vormen een goede illustratie van de eisen van de beweging. We noemen ze en lichten ze toe.

 

“Weg met Tayyip [Erdogan]!” De betogingen zijn gericht tegen de AKP en meer nog tegen de Eerste Minister Tayyip Erdogan, ook wel de Sultan (hoofd van het Ottomaanse rijk) genoemd.  

 

“Schouder aan schouder tegen het fascisme.” Zie eerste artikel. 

 

 “De pinguins zijn er, waar is CNN [Turkije]?” Wanneer op 31 mei een miljoen betogers verzamelden op en rond Taksim, zendde CNN Turkije een documentaire uit over pinguïns. Alle grote televisiezenders zijn onder controle van de regering en zwegen lang over de protesten. Pas op 11 juni waren plots alle televisiecamera's gericht op Taksim. “Toevallig” op dat moment doken enkele betogers op met de vlag van een radicaal-linkse organisatie die molotovcocktails gooiden naar de politie. Even toevallig miste het waterkanon – anders heel nauwkeurig - zijn doel. Voor de aanwezigen op Taksim was dit duidelijk een theater en op de sociale media gingen snel de bewijzen op foto de ronde dat de “betogers” wel bijzonder gekleed waren en walkie-talkies droegen... 

 

“Wij zijn de soldaten van de Mustafa Kemal.” Dit is de slogan van de kemalisten die echter niet algemeen gedragen werd in tegenstelling tot de andere slogans die we hier vernoemen. De kemalistische Republikeinse Volkspartij (CHP) is de belangrijkste oppositiepartij en heeft in tegenstelling tot de AKP een seculier maatschappijproject. Hoewel de CHP deel uitmaakt van de Socialistische Internationale, heeft de geschiedenis reeds verschillende malen bewezen dat de kemalisten in staat zijn om beroep te doen op het leger om de arbeidersbeweging uit te schakelen of de koerdische beweging voor zelfbeschikking aan te pakken.

 

“Taksim is overal, het verzet is overal.” Een mooie en veelgezongen slogan die thematisch en ruimtelijk kan worden gezien. Thematisch gezien gaat het niet langer om het behoud van het park, maar om een opstand tegen het regime. Op ruimtelijk vlak gaat het niet enkel om Taksim of het centrum van Istanbul, maar zijn er betogingen en volksvergaderingen in vele woonwijken van Istanbul, in de andere grote steden Ankara en Izmir en in een heleboel andere kleinere steden met een totaal van 79 op 85. De meest intense en dagelijkse betogingen gedurende een maand waren in Ankara waar veel studenten actief zijn.  

 

“Het is nog maar het begin, de strijd gaat voort.” Slogan overgenomen van mei 1968 in Frankrijk. Het is de eerste grote volksopstand sinds meer dan drie decennia, maar de betogers zijn zich ervan bewust dat Erdogan niet van de ene dag op de andere zal kunnen verdreven worden en dat een volledige democratische en sociale revolutie nog meer zal vergen. Hierover zijn minstens drie elementen aan te duiden. Ten eerste is de beweging nog niet erg gepolitiseerd, maar begint zich wel te interesseren voor politiek. We zullen hieronder zien dat er zich onder meer in de volksassemblees een ideeënstrijd afspeelt tussen marxistische, postmoderne en nationalistische standpunten. Ten tweede geniet Erdogan nog veel steun bij een belangrijk gedeelte van de bevolking. Ten derde gaat het vandaag om protesten van honderdduizenden jongeren, maar de georganiseerde werknemers die de economische hefbomen in handen hebben, zijn nog niet betrokken. Meer hierover verderop in het derde artikel. 

 

De volksvergaderingen

 

In de week na de ontruiming van Gezi park groeiden er spontaan volksvergaderingen in de parken van verschillende tientallen wijken. Ik woonde er twee bij: in de volkse wijk Besiktas en in de artiestenwijk Cihangir nabij Taksim. Er waren telkens meerdere honderden jongeren die over politiek wilden debatteren. Dankzij de vertaling door de kameraden, wist ik wat mee te pikken van de discussies. Groso modo waren de standpunten die naar voren kwamen in te delen in drie categorieën: marxistisch, postmodern en nationalistisch. 

 

Er waren voorstellen om zich te organiseren in permanente politieke comités in de wijken en om de werknemers meer te betrekken, zich te organiseren en over te gaan tot politieke stakingen. Ook waren er oproepen om het protest te laten doorgaan onder andere vormen: “passief verzet” (stilstaande mensen op pleinen), de bezetting van parken in elke woonwijk, het herinnemen van Taksim en Gezi door oproepen om op zaterdagen massaal te betogen, etc. Nog andere deelnemers riep onder meer op tot een boycott van bepaalde producten en supermarkten die dicht staan bij het regime ten voordele van de handelszaken van de kemalistische burgerij die de mobilisaties steunde (zie infra) of om gewoonweg minder consumeren.    

 

In de laatste dag voor mijn vertrek woonde ik ook een studentenvergadering bij in de franstalige universiteit van Galatasaray. Onder het AKP-regime is er een strenge controle op wetenschappelijk onderzoek en duizenden studenten achter tralies voor politieke activiteiten. Naar volgend academiejaar toe willen de studenten het verzet tegen het regime uitbreiden naar de universiteitscampussen. 

 

© foto's :  Murat Bay

 

Naar boven